Türkiye genelinde birçok ildeki tarihi eserin birlikte Mostar Köprüsü’nün aslına akla yatkın yapılması çalışmalarına bile katılan 71 yaşındaki taş ustası Ömer Kırmızı, 52 yıldır mesleğini ayrımsız heyecanla sürdürüyor.
Kırmızı, meslek hayatında değme geçen dolaşma kendisini geliştirerek mimari özellikleri zımnında adeta medeniyetler arasında ayakyolu açan camiden köprüye, kaleden manastıra, saat kulesinden kiliseye yüzlerce yıl evvel taş işçiliğiyle mensur edilen bir nice eserin restorasyonunda fariza aldı.
Delgi, spiral, başlı, bıçak, çekiç ve törpü kadar muhtelif açkı gereçleri kullanarak taşlara merkez veren Al, mesleğini sonuç nefesine büyüklüğünde sürdürmeyi hedefliyor.
Bosna Savaşı sırasında 1993’te futbolcu atışıyla yıkılan Mostar Köprüsü ile Sümela Manastırı, Erzurum Celil Cami, İzmir Saat Kulesi, Bayburt Kalesi kadar benzeri çokça yapının restorasyon çalışmalarında dahi meydan düz Kırmızı’nın tek hayali ise memleketi Bayburt’taki Tarihi Taş Köprüyü aslına uygun yeniden bina etmek.
“Beni genişlik çok bahtiyar fail, Mostar Köprüsü’nün onarımında hizmet etmek oldu”
Bayburt’taki tıpkısı taş ocağında çalışmaya devam fail Ömer Al, AA muhabirine, mesleğe ilk adımı 1970’te babasının birlikte attığını söyledi.
İlk yerine Erzurum Ulu Cami’nin onarımında çalıştığını anlatan Kırmızı, “Elan bilahare Çifte Minareler, Yakutiye Medreseleri kabilinden yapılarda çalıştık. Babam rahmetlik olduktan bilahare ego arkadaşlarımla bu arada işe devam ettim.” dedi.
Köprülere hususi ilgisi olduğunu, Erzurum’daki Tivnik Köprüsü’nün onarımından sonradan tarihi köprülerin restorasyonunda çalışmaya devam ettiğini tamlayan Al, “Henüz sonra Kayseri’da Şahruh Köprüsü, Muratpaşa Köprüsü’nde çalıştım. Adana’da Doğru Köprü’nün tamirat değil, neredeyse temelden yaptım. Daha sonraları Sakarya’de Şanlı Fuat Vakarlı Köprüsü’nü yaptım. Bunlardan bilahare Mostar Köprüsü’ne gittim.” diyerek konuştu.
Al, Mostar Köprüsü’nün restore edileceğine dair 2001’bile gazetede olgun okuduğunu, yapının tıpkı tarafı yıkılmış fotoğrafını görünce birlikte çokça etkilendiğini tabir etti. Al, bunun üstüne köprünün yapımında harıldamak istediğini o dönüş birlikte hisse senedi yaptığı firma yetkilisine ilettiğini dile getirdi.
Türkiye, Fransa, İsrail ve Almanya’dan şirketlerin ihaleye girdiğini fakat onarım işini çalıştığı firmanın aldığını aktaran Al şunları kaydetti:
“O dönem çalıştığım firma, benim daha evvel yaptığım köprülerin fotoğraflarını toplayarak benzeri dosya hazırlayıp Bosna’ya gitti. Ego üstelik o sıralar Fransa’daydım. İhaleyi alınca beni aradılar. Fransa’de ongun mal kazanmama karşın dayanamadım, oradan Bosna’ya geçtim. UNESCO’nun 11 mühendisinin olduğu tıpkısı toplantıya girdim. Onlara köprüyü pekâlâ yapacağımı anlattım. Bana ‘Senin ehliyetin, diploman nedir?’ diye sordular. Ego birlikte ortaokul mezunu ve idareci olduğumu söyledim. Benden köprünün maketini yapmamı istediler ve müsaade verdiler. Özellikle Alman mühendisler, ‘Bu dirayetli burayı yapacak.’ diye niteleyerek beni desteklediler. Öylelikle başladık ve güzelce tıpkısı şekilde tamamladık. Bunların içerisinde beni genişlik haddinden fazla mutlu eden Mostar Köprüsü’nün onarımında çalışmak oldu. Çünkü babam oraya aşıktı.”
“Taş işçiliği vaktiyle henüz zordu fakat kuvvetli asar ortaya çıkıyordu”
Taş işçiliğinde sunu yetişkin projesinin Mostar Köprüsü’nün baştan yapım çalışmalarına karışmak olduğunun altını çizen Kırmızı, “Ömrüm yeterse Bayburt’a üstelik aynı güreşçi köprüsü yapmadan ölmek istemiyorum. Merkezdeki Taş Köprüyü fora etmek istiyorum, arzum o. Tıpkı köprüyü ben Kayseri’bile yaptım. Şu andaki hayalim orayı fethetmek.” dedi.
Ömer Al, taş işçiliğinin bir vakitler daha ağırlık olduğunu ancak sağlam eserler ortaya çıktığını söyledi.
Yeni camilerdeki taşların gücük süre sonra düştüğünü gördüğünü anlatan Kırmızı, “İnce yani 4-5 santimetrelik taşlar konuluyor. Biz 25-30 santimetrelik ahcar koyuyorduk. Ego üstelik 4-5 santimetrelik taşlarla yaptım ama tek özdek olmadı. Demincek ustalık yok bundan sonra. Bu makineler çıkınca maharet öldü.” diye konuştu.
“Osmanlı torunusunuz değil mi? Övünüyorsunuz, Osmanlı burayı yoluyla yonttu, yaptı”
Al, eskiden ustaların ayrımsız günde minareye konulacak taşlardan 9’unu ağırlık yontabildiğini vurgulayarak şöyle devam etti:
“Şu anda onu eden bulunmayan. Bayburt’ta arasan 10 usta sokak taşı baştan yontup amade kuzuluk getirip duvara koyacak. Bilcümle alıştılar yazboz tahtası kabil taşları duvara koymaya. Benzeri-iki sene sonraları da ahcar oynamaya başlıyor. Bosna’üstelik tığ çalıştığımızda, ‘Osmanlı torunusunuz değil mi? Övünüyorsunuz, Osmanlı burayı marifetiyle yonttu, yaptı.’ dediler. Delgi, spiral görünce bunlara cevaz vermediler. Tığ birlikte bunu yasakladık, hepsini elimizle yaptık. Taşlar kesilip geliyordu. Bilcümle taşları elimizle işledik. Şu anda o işlemeler, eskinin işi bulunmayan.”
Ömer Kırmızı, akıbet birkaç yıldır bahçe işleriyle de uğraştığını ancak henüz sakil olmasına rağmen taş işinde kendini mutlu hissettiğini anlatım etti.
Taşlarla uğraşırken yorulmadığını aktaran Kırmızı, “Yıllardır taşla yoğrulmuşum. Arada Sırada yatarken da aklım yaptığım işte kalıyor, diyorum ki ‘Şurada tıpkısı noksan var, ayrımsız hatam var’. Bunları bilcümle tün hesaplıyorum. O kadar bu işle özdeşleşmişim.” dedi.
Al, insanın işini sevmesinin önemine de belen ederek şu değerlendirmede bulundu:
“Adapte olursan muvaffakiyetli olursun. Meraksız olursan o işi başaramazsın. Bütün bileğimle çalıştım. 10-15 yıldır ufak işler alıyorum. İşçi çalıştırıyorum. Kendim paramı almadan, işçinin parasını veriyorum. Tanrı arkalama etti, bugüne büyüklüğünde bileğimle evimi de daha fazlasını birlikte yaptım. Allah’a şükür sıhhatim bile durumunda.”
